Blog

Teknolojinin hayatımızın bir parçası olmanın ötesinde hayatın temel yapı taşı olmaya yöneldiği günümüzde, çeviri eylemi hala en gelişmiş makineler ve bilgisayarlar tarafından, çeviri doğasının gerektirdiği kusursuzlukla gerçekleştirilemiyor. Dolayısıyla iş yine büyük bir rahatlıkla çeviri yapan çevirmenlere kalıyor. Kimine göre hayret verici kimine göre sıradan olan bu fenomende, en büyük gereksinim öncelikle denemeden yorum yapmamak konusunda hemfikir olabilmek. Sonrasında neden çok sayıda insan yeri geldiğinde dil geçişi yapabiliyorken, bu sayı zorlanmadan çeviri yapabilenlere geldiğinde düşüyor sorusuna cevap aramak aydınlatıcı olabilir.

Bilimsel çalışmalar, gerek dil ediminde ve dil geçişlerinde beyinde aktif olan noktalarla çeviri sırasında beyinde aktif olan noktaların aynı olmadığını göstermektedir. Dahası iletişimle ilgili birçok başka nokta da pasif konuma geçmektedir.

Birçoğumuzun tahminlerinin aksine, çeviri sırasında beyin aktivitesi incelendiğinde, dikkati çeken en belirgin bölgeler aslında iletişimle ilgili değil. Çünkü çeviri aslında duyumsal, motor ve bilişsel becerilerin bir arada işlediği olağanüstü bir çalışmanın sonucudur. Ve çeviri eyleminin temelinde karar verme süreci dikkat çeker. Belki de bu yüzden, bilimadamları çalışmaya nereden başlayacaklarını kara kara düşünürken, dikkatlerini ilk çeken kaudat çekirdek (caudate nucleus) olmuştu. Kaudat çekirdek, öncelikli olarak dil ya da iletişimle ilgili bir bölge değil, daha ziyade karar alma ve güven gibi süreçlerde rol oynuyor.

Beynimizde bir orkestra şefi gibi hareket eden kaudat çekirdek, beynin diğer bölgeleri arasında koordinasyonu sağlayarak, hayret verici derecede kompleks davranışları gerçekleştirmemize olanak sağlıyor. Belki de bu yüzden çeviri becerilerinin temeli beynin özel görevleri üstlenen belirli noktalarının aktif kullanımından ziyade, duyma, konuşma ve hareket gibi en genel görevlerin ve becerilerin koordineli kullanımında yatmaktadır. Bu süreç beynin karar alma mekanizmalarını aktive etmesiyle başlar, anlam üretme sürecinin sonucu olarak aldığı çoklu kararların tek bir sessel kelimede hemfikir olmasıyla son bulur.

Bu süreçte öncellikle bir şeyin “ne” olduğunu belirleyen “ön lob”, bir şeyin fiziksel konumunu belirleyen ve haritalandıran “parietal, ve “limbik korteks” gibi üç temel bölgenin koordine çalışmasından faydalanır. Dolayısıyla, örneğin İngilizce bir cümlede “kol” kelimesini  duyan beyin,  çok doğal bir şekilde bu kelimeyi tanır ve ne olduğunu belirler, aynı anda onu bir bağlama oturtur ve gerekli hallerde onun yarattığı duyguyla, kelimeyi almanca bağlamında yeniden kurgular. Bu süreçlerin tamamı beynin aynı anda koordineli çalışmasının sonucudur. Tüm bu süreçler devam ederken beynin farklı bölgelerinde, farklı farklı noktalar aktive olurken, karar alma mekanizmaları da aynı anda özenli bir çalışma gerçekleştirir ve bu çalışmanın sonucunda ve bazen aynı anda sesli ya da yazılı olarak almış olduğu işaretleri, yine başka bir dil ve bağlamda yine sesli, yazılı vs. işaretlerine dönüştürür.

Çeviriyi diğer bütün zihinsel eylemlerden farklı kılan da belki de bu kompleks süreçler bütünüdür. Çevirmenin, zihninin özellikle koordine çalışması gereken sağ ve sol loblarını çok hızlı kullanması gerekliliği aynı zamanda bu iki bölgeyi birleştiren corpus callasum denilen sinir ağının da aktif ve güçlü olması gerekliliğiyle başa baş gider.

Çevirinin yukarıda kısa olarak değinilen bilişsel süreçleri günümüzde dikkat çekmektedir. Artık sadece çevirinin değil, çevirmenin de yakından incelendiği ve dolayısıyla, çevirmeni görünür kılan karar alma süreçlerinin önem kazandığı bu noktada, bilişsel süreçler de çeviribilim araştırmalarında iştah kabartıcı görünüyor.

Not: Konuyla ilgili sayısız çalışma olmakla birlikte, aşağıdaki okuma listesi de ilginizi çekebilir.

Suggestions:

https://www.quora.com/What-happens-in-the-brain-when-one-suddenly-switch…

https://academic.oup.com/brain/article/122/12/2221/266932

http://www.bbc.com/future/story/20141117-the-ultimate-multi-taskers

https://www.jwatch.org/jn200004010000011/2000/04/01/how-does-language-tr…